هوالحق
فصلنامهٔ بابِل را ما از نو مینویسیم و دلمان میخواهد خوانندگانش نیز آن را از نو بخوانند. نه یکبار بلکه همواره. زیرا خواستهایم چیزی بنویسیم که تا قرنی دیگر خواندنی باشد و شاید موفق شده باشیم. ریشههای علم و سیاست اشراق در فصلنامهٔ بابِل با تاریکی زمین میآمیزد؛ پس هرکس میخواهد از ریشههای ما سراغ بگیرد باید به آن تاریکیها رو کند.
این شماره معنون به «تأسیس سیاست» است، اما برخلاف انتظار منحصر در فلسفهٔ سیاسی نیست.
◇◇◇
در نخستین فصل با خوانش نیرومندی از نوشتار «آموزهٔ اساس» اشمیت دیگرگونه به مسالهٔ قانون پرداختهایم اما پس از آن نقیضهگونیِ بنیاد را از خلال رسالهٔ «دربارهٔ حدسها» از نیکولاس کوزانوس مد نظر داشتیم تا پیدا شود که اساس امری مسألهبرانگیز است و نه زمینی مستحکم. در امتداد آن ترجمهٔ مقالهٔ مهم ریاضیدان سترگ ریچارد ددکیند را به انجام رساندیم تا پیدا شود چگونه انسان پس از هزاران سال باز ناچار بود سادهترین و آشناترین عناصر محاسبات عادی یعنی اعداد را از نو پیریزی کند. نام این مقاله «پیوستگی و اعداد گنگ» است. این تحقیق با ترجمهٔ رسالهٔ «تربیع دایره» کوزانوس -بهعنوان تمنای محال ریاضیات در وحدتبخشی به جهان- ادامه یافته است. آنگاه با خطابهای نابهنگام از ماکس وبر فصل یکم به پایان میرسد. خطابهای که میکوشد نشان دهد همین زندگی عادی و همین محاسبات عادی تا چه اندازه نیازمند تصمیمهایی است دربارهٔ همه چیز؛ دربارهٔ معنای انسان و جهان. نام خطابه «دولت ملی و سیاست اقتصادی» است و با سیاقی که از وبر میشناسیم همخوان نیست. خوانش آن متن بدانجا میانجامد که «تنها آنکه تصمیم میگیرد فرصت زندگی مییابد و اقتصاد تنها در این توجه میتواند مدعی زندگی شود». این آخرین پردهٔ فصل نخست این شماره از فصلنامه است.
◇◇◇
اما فصل دوم اینگونه آغاز میشود: با پرسش از داستان و آنچه داستان را شکل داده است. ما عموماً آغاز داستان را آنگونه که ارسطو در گسستی شناسایی کرده بود به یاد نمیآوریم و خصوصاً این روزها که همه دم از داستانمندی میزنند و حد داستان را برداشتهاند، کمتر از برآمدگاه ضروری و انضمامی آن سخن میگوییم. اما اشمیت در متن کمتر خواندهشدهٔ «هملت و هکوبا» نشان داد که داستان نه از سر خلاقیت ذهنی بازیگوش که از واقعیتی سخت که بهسادگی تن به داستان ما نمیدهد، متولد شده است. داستان، همچون آنچه شکسپیر در آثارش تجربه کرده است، بیگمان از ارتباطی اساسی و موثر با واقعیت و سیاست متولد میشود و امکان عمومیت پیدا مییابد.
◇◇◇
در مرکز فصل سوم، رسالهٔ «الانسان قبل الدنیا» است از علامه طباطبایی که جای جای آن را استاد محمدتقی فیاضبخش با بیاناتی مرصع کردهاند. این رساله از نسبت میان امر و خلق، سرآغاز و ادامه گفتوگو میکند:
در ذات آغاز بحرانی هست که بهسادگی امتداد را برنمیتابد؛ یعنی چیزها اگرچه امتداد آغاز هستند، در فاصله و غیریتی از آن ممکن شدهاند. پس چیزها چگونه هماناند که بودهاند بیآنکه همان باشند...؟
این پرسش قبل از آنکه دربارهٔ چیزها باشد، دربارهٔ انسان است. انسان است که در میانهٔ امتداد و آغاز ایستاده و سرنوشت چیزها را میجوید.
◇◇◇
پس از اینهمه بنا بر سنت فصلنامهٔ بابِل نامهای درج شده است:
نامهٔ تشکلهای علمی و سیاسی به دولت جمهوری اسلامی ایران
نامهای که اینجا بازنشر شده است در تاریخ ۲۶ بهمن ۱۴۰۱ منتشر شد. در آن روزها نه هنوز تشکل انسجام شکل گرفته و انتخابات مجلس اسفند (۱۴۰۲) برگزار شده بود و نه حادثه شهادت رئیس جمهور و انتخابات زودهنگام تیر ۱۴۰۳ رخ داده بود. با این حال پیگیری وضع دولت جمهوری اسلامی از یک دهه قبل برای مؤسسه اشراق روشن نمود که فشارهای توأمان داخلی و خارجی هدفی ندارند جز قرار دادن ایران در تعادلهای امنیتی و اقتصادیِ از پیش معلوم و بهای آن نیست جز دستکشیدن از گفتار سیاسی استقلال و ایستادگی. اما حفظ این گفتار سیاسی که در پی نگهداشتن معنی مردم در سیاست بود جز با ائتلاف نیروهای مولد کشور و اتحاد ارادههای آنان ممکن نمیشد.
فهرست مطالب این دو شماره بدین شرح است:
سرمقاله
وطن آینههای شکسته / علیرضا شفاه
فصل اول
مقدمهای بر فصول نخستین کتاب «آموزۀ اساس» و فرازهایی از رسالۀ «دربارۀ حدسها»:
نصّ و نطق / اباصالح تقیزاده طبری
فصول نخستین کتاب «آموزۀ اساس» اثر کارل اشمیت در تمییز نهادن میان اساس و قانون اساسی:
آموزۀ اساس / ترجمۀ ابراهیم دهنوی
گفتاری در نسبت تصمیم سیاسی و قانون اساسی:
مسالۀ اساسی قانون / محمدرضا هدایتی
فرازهایی از رسالۀ «دربارۀ حدسها» اثر نیکولاس کوزانوس:
دربارۀ حدسها / ترجمۀ امیرمحمد ذاکری
دیدنِ انسان از رهگذر اندیشۀ پرچمدار عصر جدید، نیکلاس کوزانوس:
مرا چشمی است خونافشان / امیرحسین صنایعی
یادداشتی در معنای انسانی ریاضیات:
هزار خدا در سر ما مجنون شده است / محمدحسین تسخیری
پیوست/
مقدمهای بر خطابۀ ماکس وبر در اقتصاد سیاسی:
انسان اقتصادی کیست؟ / معصومه ندیری
خطابۀ افتتاحیه کرسی اقتصاد سیاسی ماکس وبر در دانشگاه فرایبورگ:
دولت ملی و سیاست اقتصادی / ترجمۀ معصومه ندیری و سید عقیل حسینی
بنیادگذاری ملت در اقتصاد سیاسی:
درباره اصل اول اقتصاد / اباصالح تقیزاده طبری
رسالۀ ریچارد ددکیند در بنیادگذاری دوبارۀ اعداد:
پیوستگی و اعداد گنگ / ترجمۀ امیرحسین فرخزاده
رسالۀ 1450 میلادی نیکولاس کوزانوس:
در تربیع دایره / ترجمۀ متین کاغذچی
فصل دوم
مقدمهای بر هملت یا هکوبا اثر کارل اشمیت:
از قصه و سرنوشت / محمدرضا علیحسینی
متنی از کارل اشمیت در باب رخنۀ زمان در درام:
هملت یا هکوبا / ترجمۀ محمدرضا علیحسینی
هملت برای نخستین بار منتشر شد:
قهرمانان عصر جدید اروپا / سیدباقر نبوی ثالث
فصل سوم
مقدمهای بر متن رسالۀ «الانسان قبل الدنیا» اثر علامه طباطبایی:
تصمیم، یادآوری است / سیدعلی کشفی، علیرضا شفاه
نوشتاری از علامه طباطبایی در نسبت امر و خلق:
الإنسان قبل الدّنيا / با تحشیههایی از محمدتقی فیّاضبخش
تعریض به طرح نسبت فعلیت و کمال در فلسفه:
بیمقامی / سیدعلی متولی
نامه
نامۀ تشکلهای علمی و سیاسی به دولت جمهوری اسلامی ایران